Z czym kojarzy Ci się Tybet? Z Himalajami… Dalajlamą… Lamami… W tym poście przybliżę Ci podstawowe informacje i odpowiem na najczęstsze pytania.

Położenie Tybetu

Tybet to kraina historyczna obejmująca Wyżynę Tybetańską, wraz z przyległościami. Jaką powierzchnię ma Tybet? I tu zaczynają się przysłowiowe schody… Bo co rozumiesz, przez Tybet? Dla mnie Tybet oznacza jego historyczny zasięg, czyli Amdo, Kham i U-tsang, co daje nam powierzchnię jakichś 2,500,000 km2. Najczęściej jednak mówiąc “Tybet” rozumiemy Tybetański Region Autonomiczny, czyli sztuczny twór utworzony w 1965 r. przez Chińczyków i obejmujący region U, Tsang oraz niewielkie części Khamu i Amdo, o obszarze 1,200,000 km2

Tybet graniczy z Nepalem, Bhutanem, Północnymi Indiami, Birmą (i tu ciekawostka, północ tego kraju, należała w przeszłości do Tybetu i po dziś dzień mieszkają tam Khampowie), Chinami kontynentalnymi, Wschodnim Turkiestanem (Xinjiangiem).

Tybet – środowisko geograficzne

Ze względu na swoje położenie i rozmiary, w obrębie Tybetu znajduje się wiele jednostek geograficznych. Południową granicę stanowią Himalaje z najwyższą górą świata – MT Everestem, czterema innymi ośmiotysięcznikami (Lhotse, Makalu, Cho Oyu, Shisha Pangma) oraz 38 szczytami powyżej 7.000 m n.p.m. Na północy znajdują się olbrzymie, niemal bezludne i dzikie górskie pustynie. Tybet Centralny stanowi pas wyżyn i gór pokrytych łąkami, po których wędrują koczownicy ze swymi stadami kóz, owiec i jaków. Tybet Wschodni obejmuje głównie głębokie zalesione doliny wielkich systemów rzecznych takich jak Zachu (Mekong), Drichu (Jangcy) czy Gyalma Ngulchu (Saluin). Poza głównymi pasmami górskimi takimi jak Himalaje, Karakorum, Ałtyn-tag, Gangkar Chogley tworzącymi naturalne granice. Dlatego też Tybet często określany jest mianem trzeciego bieguna.

W Tybecie swoje źródła mają największe i najważniejsze rzeki Azji, w tym Brahmaputra (tyb. Yarlung Tsangpo), Indus (tyb. Sangye Khabab) i jego główne dopływy, liczne dopływy Gangesu, Satledź, Karnali (tyb. Macha Khabab), Arun (tyb. Phongchu), Mekong (tyb. Zachu), Saluin (tyb. Gyalma Ngulchu), Irwawadi, Yangtse (tyb. Drichu), Huangho (Żółta Rzeka, tyb. Machu). W rezultacie, w skali roku przez Tybet przepływa 6% wód Azji i około 28% calej wody w Chinach.

W Tybecie występuje ponad 15.000 naturalnych, w większości bezodpływowych, jezior słodko- i słonowodnych, w tym największe jezioro Chińskiej Republiki Ludowej – Qinghai Hu, bardziej znane pod mongolską nazwą Kokonor (tyb. Tso Ngonpo). Wiele z jezior, m.in. Yamdrok, Yilhun, Lha czy Manasarovar (tyb. Mipham Yum) uważanych jest przez Tybetańczyków za święte.

Fauna i flora

W Tybecie występuje ponad 12.000 gatunków roślin, a około 600 z nich to endemity. Ponad 2.000 z nich wykorzystywanych jest w tradycyjnych systemach medycyny Tybetu, Chin i Indii.

Przez wieki Tybet był siedliskiem wielu dzikich zwierząt. Występuje tu ponad 210 gatunków ssaków, w tym wiele gatunków występujących jedynie na tym obszarze. Do najbardziej charakterystycznych dla Tybetu należą m.in.: antylopa tybetańska (Cziru), gazele, owca argali, dziki osioł (Drong), dziki jak, takin, czarny niedźwiedź azjatycki, panda mała, wili, śnieżna pantera. Na pograniczu Khamu i Chin (prow. Syczuan) znajduje się połowa ostatniego naturalnego siedliska pandy wielkiej – gatunku zagrożonego wyginięciem.

Tybetańskie lasy pokrywają powierzchnię ok. 25 milionów hektarów, cos stanowi ok. 5% powierzchni. Mimo to są jednocześnie największym zasobem leśnym w granicach Chin. Większość z nich porasta strome zbocza w nisko położonych dolinach rzek w południowo-wschodniej części kraju, głównie w Khamie i częściowo w Amdo.

Przeważająca część Tybetu (ok. 70%) pokryta jest naturalnymi pastwiskami. Tereny te opisywane są jako jedne z największych i najważniejszych obszarów pasterskich na Ziemi. Pastwiska stanowiły i wciąż stanowią podstawę gospodarki tybetańskich nomadów (tyb. drogpa).

Czy Tybet ma jakieś surowce naturalne?

Nieprzypadkowo chińska nazwa Tybetu, Xizang, oznacza „Zachodni Skarbiec”. Procesy geologiczne, które doprowadziły do powstania Płaskowyżu Tybetańskiego, sprawiły, że jest to teren bogaty w wiele surowców mineralnych. Odkryto tu ponad 120 różnych minerałów. Do największych należą złoża boraksu, chromitu, boru, tytanu, żelaza, litu, uranu, magnezu, siarki i złota. Według geologów w Kotlinie Cajdamskiej (Amdo) i na terenie Czangtangu, znajdują się bogate pokłady ropy naftowej. Odkryte na terenie Khamu złoża miedzi stanowią jedną trzecią zasobów Chińskiej Republiki Ludowej. Do 1990 r. odkryto na Płaskowyżu około 200 depozytów uranu.

Czy Tybet to państwo? Do kogo należy Tybet?

Chociaż chciałoby się powiedzieć, że do Tybetańczyków, to niestety tak nie jest. W październiku 1950 roku chińscy komuniści zajęli Kham (Wschodni Tybet), a w 1951 r. w efekcie podpisania tzw 17-punktowej ugody zawladnęli cąłym Tybetem. W 1959 r. Dalajlama XIV, ratując życie, zbiegł do Indii, gdzie w podgórskiej miejscowości Dharamsala przebywa do dziś.

W 1965 r. historyczne terytorium Tybetu zostało podzielone, w wyniku czego, utworzony został Tybetański Region Autonomiczny (w jego obecnym kształcie). Pozostałe tereny przyłączono do chińskich prowincji Qinghai, Gansu, Syczuan i Yunnan.
Przywódcą politycznym (obecnie na wygnaniu) i duchowym Tybetańczyków jest Dalajlama XIV — Tenzin Gyatso.

Jak wybierany jest dalajlama?

Tradycja Dalajlamów sięga XV w. Stanowisko dalajlamy nie jest elekcyjne, nie można być na nie wybranym. O tym, czy ktoś zostanie dalajlamą, czy nie, decyduje urodzenie, a konkretnie to, czy jest inkarnacją swojego poprzednika. Co to znaczy “być inkarnacją”? Najprościej to zrozumieć, porównując inkarnację do odpalania nowej świeczki od gasnącej — płomień jest ten sam, ale świeczka inna. Świadomość, umysł, czy dusza (jak byśmy to nie nazwali) jest nieśmiertelna i przechodzi po śmierci jednej osoby do ciała nienarodzonego dziecka. Co ciekawe, twórcami tej idei nie są dalajlamowie, ale karmapowie, inna z prominentnych linii tybetańskich lamów.

Stolica Tybetu

Lhasa położona jest na wysokości 3656 m n.p.m. Dolina, w której usytuowane jest miasto wyrzeźbiona została przez rzekę Kiychu (Szczęśliwa Woda), będącą dopływem Yarlung Tsangpo czyli Brahmaputry. Miasto wybudowano na podmokłym terenie, w krajobrazie którego dominują wzgórze Marpori (Czerwona Góra – z Potalą) i Chakpori – Żelazna Góra. 

W VII w n.e. król Songtsen Gampo (czyli Songtsen Mądry) przeniósł tu stolicę z doliny Yarlung. Miasto nosiło wtedy nazwę Rasa (Umocnione miasto). Król, w miejscu gdzie obecnie stoi Potala, wybudował Biały Pałac (tyb. Podrang Karpo). Inne założenia króle-wskie z tego okresu to świątynie Jokhang i Ramoche (czyt. Ramocze). 

Obecnie miasto dzieli się na 3 obszary: zachodni – chiński, wschodni – tybetański i południowo wschodni – muzułmański. 

Kultura Tybetu

Kultura Tybetu  ma przeszło 5000 lat i swoimi korzeniami sięga do starożytnego królestwa Shang Shung. Królestwo to rozciągało się na terenie zachodniego i północno-zachodniego płaskowyżu tybetańskiego. Wprawdzie z tego okresu nie zachowały się przekazy pisane, ale wiele na ten temat możemy znaleźć w naukach przeddbuddyjskiej tradycji Bon, religii, która wywarła wpływ na filozofię i praktyki buddyzmu tybetańskiego. Władcy Shang Shung byli często wymieniani w starożytnych tekstach tybetańskich jako pierwotni władcy dzisiejszego zachodniego Tybetu. 

Jakim językiem mówi się w Tybecie?

Język tybetański należy do niewielkiej grupy języków tybeto-birmańskich i nie jest podobny do żadnego z języków swoich sąsiadów. Tak, jak wielka jest różnorodność ludów zamieszkujących Płaskowyż Tybetański, tak wielka jest rozmaitość używanych przez nich dialektów (220), które często uniemożliwiają wspólne porozumienie. Mieszkańcy Lhasy żartują, że gdy do stolicy przyjeżdża ktoś z Amdo, to mogą oni zrozumieć jedynie liczebniki, powitanie (tashi delek) i mantrę Czenresiga (om mani peme hung).

W co wierzą Tybetańczycy?

Większość mieszkańców Tybetu praktykuje buddyzm tybetański. Drugą rzadziej obecnie wyznawana religią jest Bon, tzw. religia przedbuddyjska. Jej twórcą był Tonpa Shenrab Miwoche. Bon uległ znacznemu przekształceniu pod wpływem buddyzmu tybetańskiego. Dalajlama XIV uznał go za jedną ze szkół buddyzmu.  

Czy Tybet ma swój system medyczny?

Tonpa Shenrab Miwoche (założyciel religii Bon) zgromadził wiedzę rdzennych mieszkańców Tybetu o lokalnych roślinach i ich różnych zastosowaniach poprawy zdrowia. Wiedzę tą przekazał jednemu ze swoich synów. Wiele wieków później (w VIII w.) w klasztorze Samye w Tybecie odbyła się pierwsza w historii międzynarodowa konferencja poświęcona medycynie tybetańskiej, w której uczestniczyli lekarze z Indii, Chin, Persji, Grecji i innych rejonów znanego Tybetańczykom świata. Większość historyków uważa, że ​​po konferencji Yuthok Yonten Gonpo Starszy, wybitny lekarz tybetański, zsyntetyzował najlepsze teorie i praktyki medyczne. Oficjalnie za ojca medycyny tybetańskiej uważa się Yuthoka Yontena Gonpo Młodszego (XII w.). Przypisuje się mu skomponowanie Czterech tantr medycznych (Gyu Zhi).

Na czym  polega medycyna tybetańska?

Zdrowie to równowaga, a choroba to brak równowagi. Choroba czy też brak równowagi mogą pojawić się na długo (nawet i 10 lat wcześniej) przed pojawieniem się objawów fizycznych lub zanim objawy staną się tak poważne, że zwrócisz się o pomoc do lekarza. Medycyna tybetańska uczy, że wszystkie żywe istoty zbudowane są z energii. Urodziłaś/urodziłeś się z wyjątkową naturą tzw. konstytucją, składającą się z trzech podstawowych energii: Lung, Tripa i Peken. Lung/wiatr to energia ruchu (porusza naszym ciałem, ale i wszystkim, co się w nim znajduje). Tripa,ogień to energia ognia (ciepło w naszym ciele). Peken/woda+ziemia to energia zimna i wody. Medycyna tybetańska jest sztuką utrzymywania tych trzech energii naszego ciała w równowadze. Konstytucja każdego człowieka ma zarówno mocne, jak i słabe strony. Warto ją poznać, aby wzmacniać jej zalety i pracować ze słabościami.

---